သံလိုက္မွသည္ Generators ဆီသို႔

Generator ေခၚလွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္စက္
မိတ္ေဆြတို႔ေရ သံလိုက္ေတြက သူ႕အေပၚစိတ္၀င္စားမိတဲ့ေဇာ္ကို အၿမဲလိုလိုညိႈ႕ငင္ေနၿပီး (Generator) ဂ်င္နေရတာ လို႔ေခၚတဲ့လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္စက္ ေတြဆီ အေရာက္ေခၚသြားတာခဲ့ေသးတာဗ်။ အစက ဘာမသိမထားေပမယ့္ ေတြ႔ပါျမင္ပါမ်ားလာေတာ့ နည္းနည္းခ်င္း ပိုသိသိလာေလးေတြေျပာျပရဦးမယ္။
ပထမဆံုးၾကားဖူးတာက (Dynamo) ဒိုင္နမိုတဲ့ စက္ဘီးေတြမွာ တပ္ဆင္ၿပီးလွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားရယူၾကတဲ့စက္ကေလးေတြေပါ့။
အေဖ႔မွာ ရာေလး စက္ဘီးႀကီးရွိေပမယ့္ ဒိုင္နမိုမပါလို႔ မီးမထြန္းႏိုင္ဘူး၊ သူမ်ားစက္ဘီးမွာ ဒိုင္နမိုတပ္ထားတာကိုသြားသြားၾကည့္ရတယ္။
ပိုင္ရွင္လစ္တုန္း ဒိုင္နမိုရဲ႔ေခါင္းပိုင္းေလးကို လက္ႏွင့္လွည့္ၾကည့္ခဲ့ေသးတယ္။ ကိုယ္က တစ္စိတ္စာေလာက္လွည့္ၿပီးလက္လႊတ္ၾကည့္လိုက္တိုင္း ေခါင္းကထားတဲ့ေနရာရပ္မေနပဲ သူ႔အလိုလို နည္းနည္းခုန္ေရႊ႕သြားၿပီးမွ ရပ္ရပ္သြားတာေတြ႕ရတယ္။
အထဲမွာ အၿမဲတမ္းသံလိုက္ရွိေနလို႔ဒီလိုျဖစ္ရပံုကို (လက္ေတြ႕ပစၥည္းမရွိမီကတည္းက ဗဟုသုတရႏိုင္သမွ်ေနရာေတြက စပ္စပ္စုစုလုပ္ထားသူမို႔) ေဇာ္ ႀကိဳသိထားတယ္ေလ။
ေနာက္ၿပီးေတာ့ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားကို စြမ္းအင္အသီးသီးမွအသြင္ေျပာင္းကာရယူႏိုင္ဖို႔ နည္းလမ္းခဲြေတြအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႕ ထုတ္ယူရႏိုင္တာေတြလည္း ႀကိဳသိထားတယ္။
အဲဒီအထဲမွာ ယႏၱယားနည္းစဥ္လို႔ေခၚတဲ့ စက္မႈစြမ္းအင္ကိုသံုးၿပီး သံလိုက္ဓါတ္အားမွ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အား ထုတ္ယူတဲ့နည္းကို ေတာ္ေတာ္ေလးစိတ္၀င္စားမိတယ္ေပါ့ဗ်ာ။
ေဇာ္ဖတ္ဖူးတဲ့ စာအုပ္ေတြထဲမွာရွင္းျပထားတာက
ယႏၱယားနည္းစဥ္ျဖင့္ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားျဖစ္ထြန္းရရွိရန္ အေရးပါေသာအခ်က္ႀကီး ၃ခ်က္ ျပည့္စံုရန္လိုၿပီး
လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္စက္တို႔ တြင္ အေျခခံအစိတ္အပိုင္းႀကီး ၅ခုပါ၀င္ေလ့ရွိတယ္တဲ့။

အေရးပါေသာအခ်က္ႀကီး ၃ခ်က္ကေတာ့
၁) သံလိုက္နယ္ေျမ (Magnetic field)
၂) လွ်ပ္ကူးနန္းႀကိဳးေခြ (Conductor)
၃) လႈပ္ရွားမႈအား (Motion) တို႔ျဖစ္ၿပီး

လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္စက္မ်ားရွိ အေျခခံအစိတ္အပိုင္းႀကီးမ်ားကေတာ့
(လည္ပတ္ေသာအပိုင္းမွ လွ်ပ္စစ္ထုတ္ေပးေသာ ပံုစံတြင္ျဖစ္ပါသည္)
၁) ကိုယ္ထည္ပိုင္း (Yoke)
၂) သံလိုက္နယ္ေျမဖန္တီးေပးရာအပိုင္း (Magnetic pole shoes)
၃) လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အား ညိွဳ႕၀င္ျဖစ္ေပၚရာအပိုင္း (Armature)
၄) လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားေျပာင္းလည္းေပးပို႔ ေသာအပိုင္း (commutator)
၅) ေရွ႕ေနာက္ ထိပ္ပိတ္မ်ား(End covers)
ဟူ၍ျဖစ္ပါသည္တဲ့။

အဲဒီစာအုပ္မွာပဲ
အေျခခံက်ေသာ ဒီစီလွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္စက္ တို႔၏ (Armature coil ႏွင့္ Field coil) ဆက္သြယ္ပံု အမ်ဳိးအစားကဲြမ်ား
1) Series generator
2) Shunt generator
3) Compound generator
a) Short-shunt
b) Long-shunt စတဲ့ အေျခခံသေဘာမ်ား ကိုေသခ်ာရွင္းျပၿပီးမွ

ေအစီလွ်ပ္စစ္ဓါတ္အား ထုတ္စက္အေၾကာင္း၊ သံလိုက္ဓါတ္အားအတြက္ သံလိုက္ျပဳေခြ (Magnetic field coil) သို႔ DC လွ်ပ္စီးေၾကာင္း ေပးသြင္းပံုနည္းမ်ားကို
၁) ျပင္ပမွသီးျခားေပးသြင္းနည္း (Separated-field excitation method)
၂) ကိုယ္တိုင္ဓါတ္အားေပးသြင္းနည္း (Self-excitation method)
စသည္ျဖင့္ (Excitation ေပးသြင္းပံု/ထိန္းခ်ဳပ္ပံု) အမ်ဳိးမ်ဳိးႏွင့္တကြ ဆက္ရွင္းျပပါတယ္။


ၿပီးေတာ့မွ (Alternator/ Generator) ေခၚအႀကီးစား ဓါတ္အားထုတ္စက္ႀကီးမ်ားအေၾကာင္း ဆက္လက္ရွင္းျပထားတာေတြ႕ရပါတယ္။

လွ်ပ္ထုတ္စက္မ်ားတြင္ လည္ပတ္ေသာအပိုင္းမွ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ထုတ္ယူေသာအမ်ဳိးအစား (revolution armature type) ႏွင့္ တည္ၿငိမ္ေသာအပိုင္းမွ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားထုတ္ယူေသာအမ်ဳိးအစား (revolution field type) ဟု အဓိကခဲြျခားေလ့လာႏိုင္ေၾကာင္းလည္း စာေတြ႔ျဖင့္ပဲသိခဲ့ရပါတယ္။

ထုတ္လုပ္မႈပမာဏ (Capacity) ၂၅၀ ကီလို၀ပ္ အထက္စက္ႀကီးမ်ားကို (revolution field type) နည္းလမ္းျဖင့္သာ တည္ေဆာက္ေလ့ရွိၾကၿပီး
(revolution field type) စက္တို႔တြင္ Commutator slip ring type ႏွင့္ Brush less type တို႕ ကြာျခားတည္ရွိႏိုင္ပံုတို႔ကို လည္းထပ္မံ ရွင္းပါေသးတယ္။

နည္းလမ္းကဲြအားလံုးအတြက္ အထြက္လွ်ပ္စစ္ဗို႔အား ခ်ိန္ညွိထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ရန္ကိုလည္း အေျခခံသေဘာ သိရွိေစပါတယ္။

စာထဲမွာေတြ႕ဖူးတာေတြကို စာခ်ည္းသက္သက္ပဲရယ္လို႔ စိတ္မပ်က္ႏိုင္အားပဲ အားလံုးနားမလည္ႏိုင္သည့္တိုင္ စိတ္ပါ၀င္စားစြာ ေလ့လာၾကည့္ဖူးတာေၾကာင့္
စာသင္ခန္းမ်ားအတြင္းမွ လက္ေတြ႕ပစၥည္းကရိယာမ်ားႏွင့္ထိေတြ႕ခြင့္ရလာခ်ိန္မွာ အလြန္ရင္းႏွီးကၽြမ္း၀င္ေနၿပီးသားျဖစ္ေစတာကို ကိုယ္ေတြ႔တင္ျပလိုက္ပါတယ္။

စာသင္ခန္း/အလုပ္ရံုခန္းမ်ားမွ ထပ္ဆင့္သိရွိလာရတဲ့ ပညာဗဟုသုတ မ်ားကလည္း
ေနာင္အခ်ိန္မွာ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားေပးစက္အမ်ဳိးမ်ဳိးထိန္းသိမ္းကိုင္တြယ္ေမာင္းႏွင္ႏိုင္ရန္၊ ျပဳျပင္ထိန္းသိမ္းမႈေပးရန္တို႔အတြက္ပါ လံုေလာက္ေသာ အေတြ႕အႀကံဳမ်ားရွိေစပါတယ္။

အခ်က္အလက္မ်ားကို အၾကမ္းအားျဖင့္ျပည့္စံုေအာင္စုေပါင္းေဖၚျပရတဲ့အတြက္ တစ္ပိုင္းစီ အေသးစိတ္ မေဖၚျပႏိုင္ပဲရွိေနပါတယ္။
အေသးစိတ္သိလိုသည္မ်ားရွိလို႔ ဆက္သြယ္ေမးျမန္းလာခဲ့ပါက ၀ိုင္း၀န္းေဆြးေႏြးေျဖၾကားၾကဦးမွာျဖစ္လို႔ ယခုထက္ပိုၿပီး စံုလင္တိက်မွန္ကန္စြာ သိႏိုင္ၾကဦးမွာျဖစ္ေၾကာင္း တင္ျပလိုပါတယ္။
ေဇာ္ေအာင္ (ဖိုးေဇာ္)

Frequency converter

Frequency converter
ေအစီလွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားစနစ္မွာ ဗို႔အားကဲြျပားတာကို အသိမ်ားၾကေပမယ့္ ဖရီကြင္စီဆိုတဲ့ ႀကိမ္ႏႈန္းေျပာင္းလဲႏႈန္းကို အမႈအမွတ္မယ့္ေမ့ထားတတ္ၾကတယ္ဗ်။
ႀကိမ္ႏႈန္းမကိုက္ညီပဲျဖစ္ေနတာက ဗို႔အားကြာတာလဲြမွားေပးမိတာလို ျပႆနာတက္တာခ်က္ခ်င္းမႀကံဳရေတာ့ အလြယ္တကူမသိႏိုင္ၾကဘူးေလ။

အိမ္သံုးလွ်ပ္စစ္ပစၥည္းေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကလည္း Frequency 50~60 Hz အတြင္း သံုးလို႔အဆင္ေျပေနၾကတာေၾကာင့္ျဖစ္မယ္။

ျမန္မာျပည္ရဲ႕ ဓါတ္အားျဖန္႔ျဖဴးေရးစနစ္က 400/230 V, 50 Hz လို႔မွတ္ထားဖူးတယ္။
3 Phase 4 Wires system ျဖစ္ပါတယ္။
400 ဆိုတာက Phase to Phase တိုင္းလို႔ရတဲ့ potential difference ျဖစ္ပါတယ္၊ Line Voltage လို႔လဲေခၚၾကတယ္၊ တိုင္းတာတဲ့ Unit ကေတာ့ Voltage ပဲေပါ့။
230 V ကေတာ့ Phase တစ္ခုခုႏွင့္ Neutral wire (ၾကားႀကိဳး/ အေအးႀကိဳးလို႔လဲေခၚၾကတယ္) အၾကားကိုတိုင္းလို႔ရတဲ့ ဗို႔အားကို ဆိုလိုတာပါ။

3 Phase 3 Wires system မွာဆိုလွ်င္ Neutral wire မပါေတာ့ပဲ Single Phase system မွာေတာ့ Phase တစ္ႀကိဳး Neutral တစ္ႀကိဳးပဲသံုးတယ္။

Earth Wire ေတြကေတာ့ ေဖၚျပမေရးေနေပမယ့္ စနစ္တိုင္းမွာ ပါ၀င္ရေလ့ရွိပါတယ္။

ဗို႔အားက်ဆင္းေနလို႔ ျပႆနာေတြရွိသလို ဖရီကြင္စီက်ဆင္းလို႔ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ဆိုးက်ဳိးေတြလည္းရွိေနပါတယ္။

အထူးသျဖင့္ေတာ့ ေမာ္တာသံုးရတဲ့ ေရခဲေသတၱာ၊ အဲယားကြန္း၊ အဲကြန္ပရက္ဆာ၊ ေရပန္႔ ေတြမွာ သက္ေရာက္ခံရတာျဖစ္ပါတယ္။
ႀကိမ္ႏႈန္းကပံုမွန္ထက္နည္းေနလွ်င္ ေမာ္တာေတြပံုမွန္မလည္ႏိုင္ေတာ့ပဲ Speed က်ဆင္းေလ့ရွိပါတယ္၊ ေမာ္တာလို ၀န္အမ်ဳိးအစားက Inductive Loads ျဖစ္ၿပီး Inductive Reactance တန္ဖိုးကလည္း Frequency အေပၚတည္မီွေနတာဆိုေတာ့ Impedance ေတြေလ်ာ့ၿပီး လွ်ပ္စီး Current ပိိိုဆဲြယူေလ႔ရွိပါတယ္။ (Speed က်လွ်င္ Current တက္တယ္လို႔ လြယ္လြယ္ပဲ ေျပာလို႔ရေပမယ့္ အေသးစိတ္ သိလိုသူေတြ ဆက္စပ္ႏိုင္ေအာင္ လမ္းစေရးျပတာျဖစ္ပါတယ္)
Current ပိုဆဲြေနၿပီဆိုတာႏွင့္ Wire ေတြကလည္း ပံုမွန္ size မဟုတ္ပဲငယ္ေနလို႔ကေတာ့ ပိုဆိုးကုန္ေတာ့တာပါပဲ။

ဒီေတာ့ Frequency 60 Hz လိုုတဲ့စနစ္မွာ 50 Hz သြားေပးလို႔မရဘူးေပါ့။

Voltage ကြာျခားတာက Capacity ႏိုင္တဲ့ Transformer ရွိယင္လြယ္လြယ္ပဲေျပာင္းေပးလို႔ရတယ္။ (လိုအပ္တဲ့ Tapping ေတြေတာ့ ထုတ္ထားရမယ္)။

Frequency မွွွာေတာ့ မလြယ္ဘူး။ Watt နည္းနည္း အတြက္ Electronic နည္းပညာေတြႏွင့္ Convert လုပ္ေပးႏိုင္ေပမယ့္ Kilowatt ႀကီးႀကီးလိုေလ ခက္ေလပဲ။
Motor ႏွင့္ Generator စံုတဲြလိုလာတယ္။
Speed ေျပာင္းေပးႏိုင္တဲ့ Gear Box လိုလာတယ္။
Motor အႀကီးႀကီးကို အဆင္ေျပေျပႏိႈးေပးႏိုင္မယ့္နည္းစနစ္ေတြလိုလာတယ္။
Generator တစ္လံုးႏွင့္မႏိုင္ေသးလွ်င္ သံုးထားတဲ့ Generator ေတြအခ်င္းခ်င္း Synchronization ျဖစ္ၿပီးယွဥ္တဲြေမာင္းႏွင္ႏိုင္ဖို႔လိုျပန္တယ္။
ဒီေတာ့ Generator ႀကီးေတြကို Output Voltage ထိန္းေပးႏိုင္ဖို႔ AVR ေတြ Load sharing အပိုင္းေတြလိုလာျပန္တာေပါ့။
ေမာ္တာႏွင့္ ေမာင္းႏွင္ဓါတ္အားထုတ္ရတဲ့ Generator ေတြကေတာ့ Speed ခ်င္း ညီလည္းညီ ၿငိမ္လည္းၿငိမ္လို႔ တဲြဖက္ေမာင္းရေမမယ့္ အဆင္ေျပလြယ္ပါတယ္။

Frequency အတိအက်လိုေနသူေတြအတြက္ ဒီလိုျပည့္စံုေအာင္တည္ေဆာက္ေပးရတာ
KVA 2000 ေအာက္မွာေတာင္ ေဒၚလာ သန္းခ်ီရတယ္ေျပာၾကတယ္၊ အျမတ္ကိုေတာ့ မသိဘူး။

ဒီဇယ္အင္ဂ်င္ေတြႏွင့္ေမာင္းတဲ့ ဂ်င္နေရတာေတြမွာSynchronization လုပ္ၿပီးယွဥ္တဲြေမာင္းႏွင္ဖို႔အတြက္ဆိုလွ်င္ေတာ့ Engine Speed ကိုတိတိက်က်ရေအာင္ Control လုပ္ဖို႔ Governor motor ေကာင္းေကာင္းလိုတယ္ေလ။ ဒီအေၾကာင္းကို အဆင္ေျပတဲ့အခါေရးပါဦးမယ္။